Xochitl (nhn)
Xochitl (caxtillāntlahtolcopa Flor) itoca tlamantli cuauhcopa.
MecayotlXikpatla
Occe machiyotlahtoliztliXikpatla
XōchitechcopaXikpatla
Tlein xoxohuīc cahqui ichin tlaltihpahtle, tiquin tōcāyōtia cuāuhmeh, xihuitl, zacatl, īhuān cequime mo miahtia īcan tlein ītōcā toctzintle. Inōn toctle panquīza ichin xōchitl. Tlein xoxohuīc quipiya xōchitl āxcān quilia magnoliofitas. Xōchitl tic tōcāyōtia cē tlamantli mozcaltia ichin xiuhmeh, cānin mo temaca tlein ītōcā mihtiliztli.
Cemmelāhualiztli[1]Xikpatla
Ca īcecniquīzaliz[2] in xōchitl ic mocopīna in tlanelhuayōtl xinachtlanelhuayōtl. Ca nechīhualiztli ic tlanechicoliztli izhuatl yeh iuhqui mocuepa oc yeh cencah oc yeh ahmo miyac.
Zan īca in xōchitl tlatoquillōtihticah ic tziquiquiyotl (pedúnculo), in mopatlāhua ītlatzacuiticāyo iuh mochīhuaz in xōchitlālīlli (receptáculo) in cānin tlatlālihtihcac nepapan cecniquīzaliztli. Īpan tziquiquiyotl achtza motta izhuapil in ītōcā tziquizhuatl (brácteas) in īchihchīuhcāyo ca quipachoā in xōchitl. Inin tziquizhuatl zan ica onoca huel cualnēci in zan nehhuiyān xōchitl, in ye iuh motta īpan in bugambilia, in canauhxōchitl īhuān in cuetlaxōchitl.
Cequi xōchitl monetechtlāliā iuhqui tlaololōlli īhuān quipiya in īxconēxiliztli zan cē xōchitl. Īnexcuītil on, in coctelxōchitl, in cocoxōchitl īhuān in crisantema.
Īpan xōchitlālilli cah in xōchicecniquīzaliztli mani yahualiuhqui ihticpa netōcāyōtīlo malacachohqui[3] īhuān ca nāhui: in xōchicomatl, in xōchicopilli, in xōchitepōlli īhuān in xōchitepīlli.[4]
Quichīuhticah in xōchicomatl ic xoxoctic tlacotōnyōtl netōcāyōtīlo xōchicontlacotōnyōtl.[5] Quēmmanyān -ma tēl- in tlapālloh xōchicomatl. Hueliz monosépalo ahnōzo polisépalo.[6]
Quichīuhticah in xōchicopilli ic nepapan tlapāltlacotōnyōtl netōcāyōtīlo xōchizhuatl. hueliz cēxōchizhuatl ahnōzo miyacxōchizhuatl.
In xōchicomatl īhuān in xōchicopilli ca xōchiquimiliuhcāyōtl auh ītlamaniliz ic quipachōz in xōchitepōlli īhuān in xōchitepīlli, in tēyacatih cecniquīzaliztli ītech xōchitl.
Ca xōchitepōlli in oquichxōchitl ītlacopīnalizcecniquīzaliz, tlachīuhticah ic xōchitepilōlli[7] (ca iuhqui tepōlli). Cēcen xōchitepilōlli quipiya cē ītetepontepilōl (filamento) īhuān cē īcuā in antera ītōcā, īpan antera quipiya ōme xiquipiltōntli in cānin mochīhua in xōchitextli (polen). In ōme xiquipiltōntli tlatoquillōtihtihcac ic cē āmatlacotōnyōpil[8] netēnēhualo conectivo.
Ca xōchitepīlli in zihuāxōchitl ītlacopīnalizcecniquīzaliz, tlachīuhticah ic achtapayōlchīuhqui,[9] in tziquicomōltemimilli[10] īhuān in xōchitexcēlilli.[11] Īhtic achtapayōlchīuhqui mantoc in achtapayōlli (óvulos), inin zā tēpan yez in achtli.
Occequīntīn macehuallahtōlcopaXikpatla
- Pipillahtōlli: shuchit (xuchit)
No xiquittaXikpatla
TlahtolcaquiliztiloniXikpatla
- ↑ Inīn tlahcuilōlli tlatzīnichotilli īpan āmoxtli "Botánica", ōquihcuilo in huēyi tēmachtiāni Maximino Martínez īpan 1934
- ↑ In tlahtolli cecniquīzaliztli quinezcayotia parte nozo fragmento (Remi Simeon), ahzo peculiaridad, atributos nozo rasgos; zan nican órganos, iuhqui quitlahtōlcuepa in Alfredo López Austin īpan āmoxtli "Cuerpo Humano e Idelogía" UNAM, 1992. Remi Simeon tlahtolcuepa in tlahtolli eltzacuilhuaztli ica españatlahtolli in iuh órgano, entraña, víscera glándula nozo cuerpo. Itzintiliz huitz itech in tlahtolli tzacuilhuaztli ca quihtoznequi sombrilla nozo protector ica españatlahtolli (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 148, amoxchihualiztli inic 1988)
- ↑ quihtōznequi verticilo
- ↑ el cáliz, la corola, el androceo y el gineceo
- ↑ In tlahtolli xochicontlacotonyotl tlahtolcueptli ica españatlahtolli itech nahuatlahtolli quihtōznequi sépalos
- ↑ Hueli mihtōz: cēxōchicontlacotōnyōtl īhuān miyacxōchicontlacotōnyōtl
- ↑ quihtōznequi estambre(s)
- ↑ āmatlacotōnyōtl = lámina, āmatlacotōnyōpil = láminita
- ↑ quihtōznequi ovario
- ↑ quihtōznequi estilo
- ↑ Xochitexcelilli quinezcayotia estigma ica españatlahtolli
