Tlahtohcayotl Puebla

Wikisaurus.svg Inin tlahcuilolli monequi toquiliztequitl, inon tlahtoliztli ahmo quipia tlahtolcaquiliztiloni.

Nemachiyōtīlli:Tlacatiyan ixeliuhca

Puebla nozo Tlahtohcayotl Puebla (caxtilahtlahtolcopa ce ipan in 32 tlatilantli tlahtocayotl[1] itecuacan Cuetlaxcoapan (caxtillahtolcuepa Heroica Puebla de Zaragoza) ca. Tlatectli in tlapcopa in tlahco in Mexihco tlalli cuaxochtia in tonalquizayampa ica in tlahtocayotl Veracruz, in tonalcalaquiyampa ica in tlahtohcayotl Hidalgo, Mexihco, Tlaxcalah huan Morelos huan in huitztlampa ica in tlahtocayotl Huaxyacac huan Guerrero. Puebla ahmo piya hueyatentli, huan piya ce tlaixpayotl huel miac tepeyohcan. Itlaixpayo 34 251 km², in canin chantih ocachi in 6 000 000 tlacameh, in ic tlen in tlapanahuia inic macuilli hueyi tlahtocayotl ic chanehqueh. Inin tlahtocayotl piya in tlapanahuia inic nahuatlahtohchanehqueh hueyi tlapohualli.

TlaltocayotlXikpatla

In tlahtocayotl Puebla itoca itech ipampa itecuacan Puebla de los Ángeles (nahuatlahtolcopa; Cuetlaxcoapan) ompa Yancuic España. In motlamia mochi ixpantlalli ica itoca in puebla caxtillantlahtolli, nahuatlahtolcuepa calimayan no callah, catca ipan in Inic Ce Mexico Emperador itlahtohcayo. Ica in 1824 xihuitl, in hueyaltepetl omocuepa Yoloxoxouhqui huan Tlahtohcauh Tlahtocayotl Puebla in tlen achcauhtoca axcan.

HuehcapatlahtoliztliXikpatla

 
Tecalli.

In chimalli quipiya in zazanilli iuhqui in angelomeh otemouhqueh huan machiyomaca in catyan in canin in altepetl yezquia oaltepetzintih. In ipal inon, in chimalli tlein ocmacah Carlos V (K.V.) quipia in hueyiteocalli ica macuilli torres huan ome angelomeh quitzitzitzquiah.

Ipan in tocaitl Tlamahuichihuani huan Zaragoza ca ipampa in yaotequi Ignacio Zaragoza in aquin oquinpeuh in franciayaomeh ipan in 5 de mayo 1862 ipan in tepetl Yaocalli Loreto huan Yaocalli Guadalupe.

TlalticpacmatiliztliXikpatla

 
Puebla tlalli.

Tlahtocayotl Puebla quipiya ce tlaltentli ica 749,11 km². Inin tlahtocayotl ca ancayotl cuaxochtia ipan tlahcopampa ica Tlaxcallan, canahpa mictlampa ica Veracruz ompa Hidalgo tlahtocayotl, in huitztlampa ica Guerrero huan Huaxyacac, in tonatih iquizayampa ica Veracruz, huan in tonatih icalaquitlampa ica Tlahtocayotl Mexico huan Morelos.

In Puebla ipan in Cuetlaxcoapan Tlahuelmayan, tepeyahualolli ica tletepetl huan tepetlah itech in Citlaltepec. Tlatectli in 40km iquizayampa in Popocatepetl huan in Iztaccihuatl. In Matlalcueyeh tepetl tlatectli in mictlampa in altepecalpolli ompa San Miguel Canoa. Itechpa in atl, tlahtectli ipan in Atoyac atoyatl, in tlen meya ipan in mictlampa, in huitztlampa huan iquizayampa; ahci in Valsequillo Atezcatl. Ohce atoyatl in tlen meya ipan in altepetl in acecec huan in San Francisco atoyatl ca.

YeyantliXikpatla

 
Puebla ixquich in mictlampa in mitlampahuic ica in Piedras Encimadas.

Tlahtocayotl Puebla quimpiya miaquin yeyantli xiuhpan. Nican yeyantli ahneneuhqui mochi Puebla, inon tlacatiyan ica tlalnepabntlah (ahmo quipia hueyatl) yeyantli ica miaquin hueyi tepetl ica cepayahuitl, in xopantlan ahmo quiyahuitl ica ixachi tonayoh ipan ahco temperatura. Nican Tlahtocayotl Puebla huacqui huan tepeyoh ica chicahuac ehcatl ihuicpa Atoyac atoyatl quemeh tlahtocayouhtic cuauhtlahtli Sierra Madre Oriental in ompa Quetzallan. Nochipa tepetlampa quipiya miac cepayauhtic cuauhtlah ca. In pueblatencalixcuātl ica Hidalgo, Veracruz, Tlaxcala, Mexico ihuan Morelos in ixtlahuatl cah, ce yeyantli cenca tepeyohtic in Sierra Madre Oriental huan in Sierra Nevada, tlein atlacomolli quipiya ixachi atl atemoctli iuhcayotl ihuan hueyi atoyatl ipan tlani temperatura.

YoliztliXikpatla

Puebla iyoliz hueyi, quipiya ohce yeyantli. Nican quipiya hueyac tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa llanos orientales, quipiya atl ipampa atoyatl huan Valsequillo atepantli. Ompa mictlampa ca Sierra norte de Puebla.

No xiquitta tlahtocayotl Puebla quipiya chichinimeh yolcameh in tlecuahutli, canauhtli, centzontlahtoleh, huexolotl, techalotl, cuetlachtli, ayotochtli, tepocolcoatl, miztli, tochtli, tlacuachin, tlahcomiztli huan epatl.

TeyacanaliztliXikpatla

Puebla quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in Cuetlaxcoapan altepetl, tlahtocac tequitini in tlacatzin Miguel Barbosa Huerta in tetlanahuatiani.

Tetlanahuatiani Cahuitl
Miguel Barbosa Huerta 2017-2023

TequitiliztliXikpatla

 
Puebla millahcah.

Puebla ce tlahtocayotl ipan Mexico ica itequiyo itech tlanamacaliz ica Veracruz. Huexotlah tequitiliz ca ipan tiyanquiztiloyan huan tianquiztli campa chaneh tequipanoa itlalpixcayo, tlanamaca xochimeh, tlacualiztli, xochicualli, cuauhtontli, tequichihualiztli, tlamantli, yolcameh nozo tepoztlamantli.

Nican ce tlahtocayotl, quipiya miac tlanamacatiliztli, xoalapan chaneh tlanamaca ipan cuauhmalacatl, tzopelli, tlacualiztli huan ahahuilli, ipan ohcalli quipiya nacanamacoyan, pahcalli, tlacualchihualoyan, amanamacoyan, cacnamacoyan, ocnamacoyan, tlaxcalnamacoyan, xochinamacoyan, tlapalnamacoyan, noyuhqui nohuan nican hueyi tlanamacoyan ohcequin.

Tlanonotzaliztli huan huaznenquiXikpatla

Puebla quipiya 867.5 tepozcoaohtli en operación. Ehcahuaznenqui, quipiya ce total itechpa 230,000 m² ohtli, tomando en quipiya 68,000 del Aeropuerto Nacional de Tehuacán huan 162,000 itech Aeropuerto Internacional de Puebla.

ChanehmatiliztliXikpatla

Ce tlacaliztli itechcopa 6,583,278 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuameh ca (76,33%) huan 6.440 tlacameh cah (51,97%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh.

Xihuitl Chanehqueh
2010 4,484,023
2020 6,583,278
Tlapohualli Altepetl Chanehqueh (2020) Tecuhyotl
1. Houston 564 559 Harris
2. San Antonio 111 385 Bexar
3. Dallas 104 026 Sandoval
4. Forth 87 505 Santa Fe
5. Forth Worth 48 422 Chaves
6. El Paso 46 624 San Juan
7. Austin 40 508 Lea
8. McAllen 38 567 Curry
9. Carlsbad 32 238 Eddy
10. Brawnville 30 898 Otero

MacehualcalpolliXikpatla

Macehualcalpolli ipan Puebla
Macehualcalpolli Chan. (2010)
Nahuah 539.819
Mixtecah 331.167
Otomih 193.554
Popolocah 141.112
Mazatecah 126.384
Tototnacah 92.246
Tepehuah 90.846
Fuente: INEGI

TlahtolliXikpatla

Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh de facto achcauhtlahtolli auh 87.9% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic macehuallahtolli tel, piya mochin macehuallahtolli motlahtoa Mexico tlalli, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin caxtillantlahtolli canahpa motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtolli- tlacatiyan tlahtolli. Inin piya mochintin America tlahtolli tleinzazo tlachihualiztli; quitoznehqui, piya no macehualtin ompa Mexico. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya oquichiuh ihuicpa ICI, Mexico icpiya ixachi caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlen onto caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi caxtillantlahtohqueh nican ca.

Mexico itlahtolhuan motlahtoa ipan tlahtocayotl Puebla cah nahuatlahtolli, popolocatlahtolli, mixtecatlahtolli, totonacatlahtolli, otontlahtolli, mazatecatlahtolli, tepehuatlahtolli huan ohcequin. Nican quipiya occequin tlahtolli itech Europa cemantoc tlalli, in chipilotlahtolli ipan Chipiloc, ce venetotlahtoltica otlahtoac ompa Mexicocopa, noyuhquin oocequin inglestlahtolli, yidishtlahtolli, alemantlahtolli, francestlahtolli, catalantlahtolli, vascotlahtolli huan italiatlahtolli.

NeltococayotlXikpatla

 
Santo Niño Doctor.

Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel teotl tlachihuani cemanahuatl motenehua Ometeotl nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech occequin itocahuan teteoh. Ce teoyotl ipan Puebla in Santo Niño Doctor, ompa Tepeyacac teopan.

Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa catolicismo romano, macehualtin ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno Santo Oficio (Caxtillan Ahtlacayotl). Ihcuac caxtiltecah ompēhua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca lutero tlalnetoqui, ortodoxo tlalnetoqui, huan anglicano tlalnetoqui. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan occequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli.

TlamachtiliztliXikpatla

 
Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.

Tlahtocayotl Puebla quipia ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah Benemérita Universidad Autónoma de Puebla, Universidad Tecnológica de Puebla, Instituto Tecnológico de Puebla, Universidad Culinaria de Puebla huan Universidad de las Américas, ce pani tlamachtiloyan itech Cuetlaxcoapan altepeticpac UPAEP, Universidad La Salle Campus Puebla, Universidad Iberoamericana Campus Puebla. Universidad Tecnológica de Tehuacán, Universidad del Valle de Puebla-Tehuacán, UPAEP-Tehuacán, Universidad Leonardo da Vinci, Universidad Mesoamericana, Instituto Tecnológico de Tehuacán, Instituto Tecnológico de Huauchinango, Tecnológico Nacional de México Campus Huauchinango, Universidad Hispana de Huauchinango, occequin.

In altepetl nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in Escuela Secundaria, noyuhqui quipiya in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica 90,52 % chanehqueh.

TequinemiliztliXikpatla

TlacualiztliXikpatla

Puebla ce tlahtocayotl ica ixachi tlacualli inin matel Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli, in tlacualli quemeh tamalli, tlaxcalli, tlaxcalpacholli, tlemolli, tzopitl, chilquilitl, tlaxcalchilatl, cemita, chalupa, chiles en nogada, nohpalmitl, ohcequin.

TequichihualiztliXikpatla

CalmanaliztliXikpatla

 
Ialtepenan hueyiteocalco ipan Cuetlaxcoapan.

Ce hueyi tequiyotl in Hueyiteocalco Cuetlaxcoapan, icalmanaliz barroco, in hueyic Yancuic España itequiyo ica icalacoayan, ome torres huan boveda.

TlatzohtzonaliztliXikpatla

Miaquin tlatzohtzonaliztli ca inin tlacatiyan iyuhquin rock, pop nozo tlātlamantic. Hueyi tlacuicaliztli cateh Lorena y Los Alebrijes, Noesis, Etnia.

Ca cuicacan quemeh Auditorio Metropolitano de Puebla, Auditorio de la Reforma, iyan hueyi chontallacatiyan cuicanimeh ocuicahuac iyuhquin Lila Downs, Zoé nozo Mœnia.

Hueyi cuicanimehXikpatla

TonalizcayotlXikpatla

Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactliXikpatla

 
Xolalpan Cuetlaxcoapan.

Xolalpan Cuetlaxcoapan cualcan tlen otlaquetz in inic ce ohcalli itechpahuic huehuehcauh Cuetlaxcoapan altepetl moihtoa Puebla de los Ángeles, ce cuacualtzin xolalpan ica chicueyi calpolli, huehcauh calli quipiya occe altepeticpac, teocalli, tecpan, quetzaltic aitualli, ce hueyiteocalco, calmecac ica arcos, ameyalli, callah itech occequin tlapalli ipan talavera, texamitl huan texcalli.

MomotlaliztliXikpatla

 
Autodromo ipan Ahmozoc.

In momotlaliztli ipan Puebla cah ipampa neicxitapayolhuiliztli, chiquiuhtapayolhuiliztli, omalacapainaliztli, tenis, mapatoltiliztli, huan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Nican ca ce autódromo ipan Ahmozoc, in Fórmula 1 huan quiquiuhpatoltiliztli.

Puebla quipia tlamahuichihuanih ipan momotlaliztli quemeh: xopatiliztli ipan Estadio Cuauhtémoc, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, neneloaliztli, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan.

No xiquittaXikpatla

AmoxtiliztliXikpatla

Constitución Política del Estado Libre y Soberano de Puebla, en el sitio en internet de la Cámara de Diputados del H. Congreso de la Unión, consultada el 29 de enero de 2009. (Caxtillāntlahtōlli).
Gobierno del Estado de Puebla. 2009 (Caxtillāntlahtōlli).
Instituto Nacional de Estadística y Geografía (INEGI, 2004): La población hablante de lengua indígena de Puebla, Aguascalientes. (Caxtillāntlahtōlli)

ToquiliztequitlXikpatla

  1. Quihtoznequi entidad federativa

TlahtolcaquiliztiloniXikpatla


Occe necuazaloliztliXikpatla

Huiquimedia Commons quipia occequin tlahcuilolli