Mexko
Mexko[tyml. 1] (nhe: [ˈmeːʃkoˀ]) (ika kastiahtlahtolli, México; ika yukatekatlahtolli, Meejiko; ika mixtekatlahtolli, Ñuu Koꞌyo; ika otontlahtolli, Mꞌonda; ika waxtekatlahtolli, Labtóm; ika masawahtlahtolli, Bꞌonro) —weyak itokah Sentik Chantlalko tlen Mexko— (ika kastiahtlahtoltika, Estados Unidos Mexicanos) se chantlalli pan Amerikah Miktlampa tlalli. Kiihtoa itlanehnewillo Mexko itekitlanawatil se tlanawatihkayotl, sentiktlapehpenolpan, axkayotilli, wan moxelohtok ika 31 tlatilantli (wanya ialtepenanyo itokah Altepetl Mexko).[1][2]
Kipiya itlalwi se iixten tlen 1 964 375 km²,[3] yeka Mexko eli chantlalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi tlaltepaktli wan tlen makwilli weyi tlen Latinoamerikah. Mopantia miktlampa ika Estados Unidos (3155 km) wan witstlampa ika Kwawtemallan (958 km) wan Belis (276 km) inin nepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlampa ika Pasifiko Weyiaxoxowilli wan tlalokan ika Ayollohko Mexko wan Karibe Weyiatl.[3]
Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya chantlalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika masewaltlakameh pan nochi Amerikah, no ika kastiahtlahtoanih pan nochi tlaltepaktli.[4] Kipiya 69 tekpantlahtolli: se tlahtolli (kastiahtlahtolli) wallaw tlen Europah, wan 68 masewaltlahtolli:[5] sekin inintokah mexkatl, yukatekatl, tseltal, tsotsil, mixtekatl, tsapotekatl, otomitl, totonakatl, chol, masatekatl wan waxtekatl. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.[6]
Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21 000 xiwihtla.[7] Elki nopa atoktli ne witstlanpa altepetinih ininchan, keha olmekah, toltekatlakameh, mayapanekah wan tenochkah. Mokinon, kaxtiltekahmeh ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah tlaxkaltekahmeh, totonakatlakameh, teetsikohkah wan sekinokeh. Kipewaltih nopa weyi teetlalkwihkwilistli ne Weyitlahtohkayotl Mexko ipan 1527 wan mochiwki Virreiyotl Yankwik España pan 1535.
Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh michwahmeh, navahotlakameh, takalohtlakameh, chichimekah, etc. Ipan 1821, Yankwik España moxexelohki tlen España, ika itokah Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl, sanpampa sekinok tlalmeh keha Filipinas, Palaos, Kuba wan Puerto Riko ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli ika senkah ialtepenanyo motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko xix weyixiwikawitl, Mexko moxelohki inintsalan liberales wan conservadores. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa netewilli ika Estados Unidos. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl, iwkatsan wetski pan xiwitl 1867. Ipan 1910, pewki Mexika Teeahkomanalistli. Ipan xiwitl 1993, Mexko tlalli nopa Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa ika Kanada wan Estados Unidos tlalli.
Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,[8] Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan Ispanoamerikah.[9] Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi PIB pan nochi tlaltepaktli, san Italiaikan. Kipiya se weyi IDH tlen 0.779.
TlaltokayotlXikpatla
San niman moxexelohki tlen España, chantlalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ialtepenanyo wan Exkan Tlahtoloyan iweyialtepew. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok Witsilopochtli itokah) pampa tiopixketl Bernardino de Sahagún (xvi wxk.) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen metl wan sihtli) ika tsontlanketl -ko.[10]
In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo (Witsilopochtli): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.Tpxk. Bernardino de Sahagún
Francisco Javier Clavijero kiihtoh nopa tlaltokayotl moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan metl ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki mexihkatlakameh inemiliskayo, momakak kwentah Mexihko kena wallaw tlen Witsilopochtli.[11]
Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman Anawaksenkotilli kikixtihki ne Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo, tlen se tlatokaxtilistli tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin senkah itokah Yankwik España sankemman Kaxtiltlahtohkayotl weyi iamatlamoyawal Tlanehnewillotl tlen Cádiz kimachiyotihki nochi España itlalwi pan Amerikah Miktlanpa (Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan, Koba, Florida, Poertorriko wan Santo Tominkoh —naman Tominkoh Axkayotl—).[12][13][14] Satepan, ne Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana, amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika Mexihko. Neya, ika kastiah, México nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah.
Nochin amatinih achtopa tlakaxoxowkayotl (Yowallan Tekichiwalli wan Córdoba Sentlalilistli) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: Mexika Weyitlahtohkayotl. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo, amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.[15][16][17]
Naman, ika nawatl tlen Waxtlan, ni wexteyowalli itokah Mexko Tlalli, iwkatsan Tlanehnewillotl tlen 1857 kimachiyotihki itokah Mexika Repoblikah,[18] sanpampa nowkiya motekiwihki Estados Unidos Mexicanos.[19] Ipan Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh, amatlamoyawalli pan xiwitl 1917, momachiyotiah Mexika Sentik Wexteyowalko,[20] sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah Mexko.[21] Inin tlamanextilli tlen tlalokotsolli (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika tlahko nawatl nokka motekiwia Mexiko.
Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh mexicano para kitokaxtiseh mexihkatlakatl wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan nawatlahtolli.[22] Mewkatsan «mexikatl»,[23] iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,[24] iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl.
NemiliskayotlXikpatla
Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30 000 xiwihtla. Ipan 9000 a. C., mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen ayohtli, etl, chilli wan waxin[25] pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 a. C., yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.[26] Onkak eyi weyi tlallamikilistli: Oasisamerikah, Aridoamerikah wan Mesoamerikah.
MesoamerikahXikpatla
OlmekahXikpatla
Sanmohtoa Mesoamerikah itlallamikilis neski pan 2500 a. C.,[27] kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.[28] Ipan 1400 a. C., neski ne olmekatlallamikilistli, Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh La Venta wan Eyi Tsapotl. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen sintli wan ichkapixkayotl.
Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia San Lorenzo Tenochtitlan. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 a. C. ika naman Teksistepek altepetlalli, ompa Koatsakwalko atlawtenpa, pan tlatilantli Chalchiwehkan. Olmekah nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 a. C., sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta.
Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ialtepenanyo. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsik wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalli. Kil melawa elki se tlamantli malwilli.
Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nesé olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokkanah eliyaya weyi keha achtopa.
Saniwki panok se weyi kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekah. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh Mayapan, maske sekinok onyahkeh Kwikwilko, sankeh altepetl poliwki ipampa Xiktepetl; yeka sampayano onyahkeh Mexko, Waxyakak wan Chiyapan.
TeotiwakehXikpatla
Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo.
TsapotekahXikpatla
ToltekatlakamehXikpatla
MayapanekahXikpatla
MixtekahXikpatla
ChichimekahXikpatla
MichwahkemehXikpatla
TenochkahXikpatla
TeetlalkwihkwilistliXikpatla
TlaxkaltekahmehXikpatla
Virreiyotl Yankwik EspañaXikpatla
Habsburgo weyikawitlXikpatla
Borbon weyikawitlXikpatla
TlakaxoxowkayotlXikpatla
Tlen Se WeyitlahtohkayotlXikpatla
MexkoaxkayotlXikpatla
Netewilli ika EstadosonidosXikpatla
Tlen Ome WeyitlahtohkayotlXikpatla
Porfirio Díaz itlayekanalisXikpatla
Mexika TlawilantilistliXikpatla
Mexko namanXikpatla
Se yaoyotl tlen narcotlafico pan tlanaeatihkayotl Felipe Calderón.
TlaltikpakyohkayotlXikpatla
Mexko tlalli kah ipan Amerika weyteyowalko. Tlan titlachiya kah miktlampa ika Estados Onidos, witstlampa ika Weyiatl Pasifiko, noyuhki Kwawtemallan wan Belise wey teyowalli, nesi tlalokan ika Mexko ayollohko onkah nehmatli wan weyiatl Pasifiko mokawa ika tlalokan opochtli so siwatlampa.
YolistliXikpatla
Mexko tlalli iyolis ka weyi, kipiya okseki climas, xexelok in Tropico de Cancer itlal. Nikan kipiya weyi tepewahkan, tlalkoawtitlan, waktok atlalli moihtowa sakatlan, kipiya weyiatl.
Nikan Mexko kipiya toktli diferentes, kuetlaxochitl, kuapelechxochitl, pochotl, teonochtli, nehpalli, chacha, mexkalli, miskitl, okotl, auatl uan okseki.
TlapiyalistliXikpatla
Nowkiya xikitta Mexko tlalli kipiya ne totomeh kecholtototl, chahma, kwawtli, ketsaltototl, noihki kipiya miekin tlapiyalmeh, in chichinih tlakamichin, tekomahtli, tlakaxolotl, masatl, temasatl, mistli, tekwani, kalolo, weyimichin, amistli, koatochin, sakatochin wan sekinok.
OhpanyantliXikpatla
TlanawatihkayotlXikpatla
Ne Mexko tlalli se república, representativa, democrática, federal wan laica; tlachiwalok pan Estados libres y soberanos (wan inonkeh xexelok altepetlali) ipan nochimeh xolal, ne Mexkoaltepetl in kwaitl altepetikpak itech weyitlalli.
Ne tlakatsin Andrés Manuel López Obrador, weyi tlanawatiketl itech Mexko tlalli, itoka ikaneh se poder ejecutivo maski pan tlanawatilamochtli.
Mexko ixehxelohtokXikpatla
Ixpantlali tlanawatihkayotlXikpatla
Mexko kipia 100 tetitlanilistli.
TominkayotlXikpatla
TekitlanawatilliXikpatla
IknoyotlXikpatla
TsonkotonmehXikpatla
TechpowilismehXikpatla
ChanehmatilistliXikpatla
Yin tlakayotl pan Mexko tlalli tlen 126,014,024 chanehmeh (Censo INEGI xiwitl 2020), ika 1,4% pan altepetikpak, ni se densidad 16,54 hab/km². NI nochimeh chanehmeh, 65 millones siwameh ca (51.2%) wan 61 millones tlakameh kah (48.8%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In miltlakameh, 76,33% (9.459 chaneh.) altepetlakameh pan nochi altepetikpak 1.576.259 chanehmeh.
Altepenanyotl pan Mexko | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Altepenanyotl | Tlatilantli | Chanehmeh | Altepenanyotl | Tlatilantli | Chahnemeh | |||||
1 | Altepetl Mexko | Altepetl Mexko, Mexko wan Hidalgo | 21 804 515 | 11 | Mérida | Yokatan | 1 316 088 | |||
2 | Monterrey | Nuevo León | 5 341 171 | 12 | San Luis Potosí | San Luis Potosí | 1 243 980 | |||
3 | Atemaxak | Xalixko | 5 268 642 | 13 | Aguascalientes | Aguascalientes | 1 140 916 | |||
4 | Kwetlaxkowapan | Puebla wan Tlaxkallan | 3 199 530 | 14 | Mexicali | Baja California | 1 049 792 | |||
5 | Tollohkan | Tlatilantli Mexko | 2 353 924 | 15 | Saltillo | Kwawillan | 1 031 779 | |||
6 | Tijuana | Baja California | 2 157 853 | 16 | Kwahnawak | Morelos | 1 028 589 | |||
7 | León | Guanajuato | 2 139 484 | 17 | Kolwahkan | Sinaloa | 1 003 530 | |||
8 | Tlachko | Querétaro | 1 594 212 | 18 | Morelia | Michwahkan | 988 704 | |||
9 | Altepetl Juárez | Chiwawa | 1 512 450 | 19 | Chiwawa | Chiwawa | 988 065 | |||
10 | La Laguna | Kwawillan wan Durango | 1 434 283 | 20 | Chalchiwkwekan | Veracruz | 939 046 | |||
Nemachiyōtīlli:Small |
MasewaltlakamehXikpatla
NehnemilistliXikpatla
Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli wan wahkaewanih nemih pan Mexko pan xiwitl 2020.
|
|
TeoyotlXikpatla
Mexko tlalli kipiya sekinok teoyotl, ni iglesia católica weweyak ika 82% tlen Cristianismo, onkah kipiya sekinok neltokilistli, kense Testigos de Jehová, Evangélicos, Pentecostales, Iglesia ortodoxa, Mormones sekin.
TlahtolmehXikpatla
Ipan Mexko tlalli chanehkeh tlahtoah kense tlahtolmeh, kastiahtlahtolli se kamanalli.
TlamachtilistliXikpatla
Pan inin wexteyowalli, onkah kaltlamachtiloyan Escuela Primaria, Secundaria, Colegio de Bachilleres, secundaria wan Instituto Tecnológico wan universidades.
ChiwaltlakayotlXikpatla
KalmanalistliXikpatla
KwikayotlXikpatla
TlahkwilohkayotlXikpatla
TlamachihchiwalistliXikpatla
IxkopinkayotlXikpatla
TlakwalistliXikpatla
Mexko tlalli kipiya weyi diversidad tlen tlakwalistli.
Patrimonio Cultural de la HumanidadXikpatla
- 1987 – Tlachiwalistli – Xolalpan Huaxyacac Juárez huan Monte Albán
- 1987 – Tlachiwalistli – Teotihuahcan
- 1987 – Tlachiwalistli – Xolalpan Altepetl Mexico huan chinamilpan Xochimilco
- 1987 – Tlachiwalistli – Palenque
- 1987 – Yolistli – Reserva de la Biósfera de Sian Ka'an
- 1987 – Tlachiwalistli – Xolalpan Cuetlaxcoapan
- 1988 – Tlachiwalistli – Xolalpan Pachtitlan huan oztoyotl
- 1988 – Tlachiwalistli – Chichén Itzá
- 1991 – Tlachihualiztli – Xolalpan Morelia
- 1992 – Tlachihualiztli – El Tajín
- 1993 – Tlachihualiztli – Tlahcuilolli ipan San Francisco Tepehuahcan
- 1993 – Tlachihualiztli – Xolalpan Zacatecah
- 1993 – Yoliztli – Ichan hueyimichtin El Vizcaíno
- 1994 – Tlachihualiztli – Achto teocalmecac macuilpohualxiuhpan XVI ipan Popocatepetl
- 1996 – Tlachihualiztli – Uxmal
- 1996 – Tlachihualiztli – Xolalpan Querétaro
- 1997 – Tlachihualiztli – Hospicio Cabañas
- 1998 – Tlachihualiztli – Paquimeh
- 1998 – Tlachihualiztli – Xolalpan Tlacotalpan
- 1999 – Tlachihualiztli – Xochicalco
- 1999 – Tlachihualiztli – Xolalpan Campeche
- 2002 – Yoliztli – Kalak'mul
- 2003 – Tlachihualiztli – San Francisco teocalmecac ipan Sierra Gorda
- 2003 – Tlachihualiztli – Miccailhuitl
- 2004 – Tlachihualiztli – Tlaquitcalli Luis Barragán
- 2005 – Yoliztli – Tlalhuactli huan teotlalli ipan California ayollohco
- 2006 – Tlachihualiztli – Mexcalmillah ipan Tequillan
- 2007 – Tlachihualiztli – Altepetl Tepochcalli UNAM
- Wewealtepetl pan Mexko
MomotlalistliXikpatla
Pan wexteyowalli Mexko tlalli, mawiltiah ika futbol, taekwondo, beisbol, wan no iuhqui basquetbol. Nikan tlen tlawel mawiltiah telpokameh futbol wan ahakahika kichiwah nechikolistli wan mawiltiah wanya sekinok telpokameh.
Pan Mexko tlalli, mawiltia Juegos Olímpicos tlen Altepetl Mexko 1968.
Nowkiya xikittaXikpatla
AmoxtemolistliXikpatla
- García Escamilla, Enrique, Historia de México en náhuatl y español, caxtillāntlahtolcopa , Altepetl Mexko, Plaza y Valdés Editores, xiwitl 1991.
TlahtlanilistliXikpatla
- ↑ «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh». Gobiernoh tlen Mexko.
- ↑ Víctor Chávez. «DF no es el estado 32, aclaran legisladores». El Financiero. (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ 3,0 3,1 INEGI. «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017». (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ Alfonso González & Mirta A. González. Español para el hispanohablante en los Estados Unidos. (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas». Machiyosentilli Nechikolli. (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ Ethnologue. «Summary by country». (ika inglestlahtolli)
- ↑ MSN Encarta (2009). «Native Americans: Earliest Migrations». (ika inglestlahtolli)
- ↑ «Mexico». Encyclopedia Britannica. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. (ika inglestlahtolli)
- ↑ «Latin America: Region is losing ground to competitors». Oxford Analytica. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. (ika inglestlahtolli)
- ↑ «Mexica anoço mexiti». El texto sahaguntino sobre los mexicas.
- ↑ Clavijero, Francisco Javier (1844). «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles». Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)». (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional». (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)». (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ «Plan de Iguala». (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ «Tratados de Córdoba». (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ «Acta de Independencia del Imperio Mexicano». (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)».
- ↑ G. Monzón, Luis (et. al.). «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?». Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. (ika kastiahtlahtolli)
- ↑ «Glosario de términos jurídicos». Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh.
- ↑ IDIEZ (2016). «Mēxco». Tlahtolxitlauhcayotl. Varsovia: Totlahtol.
- ↑ IDIEZ (2016). «Mexicanoh». Tlahtolxitlauhcayotl. Varsovia: Totlahtol.
- ↑ IDIEZ (2016). «Mēxihcatl». Tlahtolxitlauhcayotl. Varsovia: Totlahtol.
- ↑ IDIEZ (2016). «Mēxcatl». Tlahtolxitlauhcayotl. Varsovia: Totlahtol.
- ↑ Casas y Caballero, 1995: 38.
- ↑ Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.
- ↑ Christian Duverger, 2007.
- ↑ López Austin wan López Luján, 2001.
TlahtoltlahkwilolliXikpatla
- ↑ Ika nawatl tlen wahkapatl motokaxtiayaya Mexihko. Naman ipan Waxtlan motokaxtia Mexko, mewkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken tlahko nawatl) nokka kitokaxtiah Mexiko.