Cuauhtemallan
Cuauhtemallan (caxtillantlahtolcopa: Guatemala /gwateˈmala/ ) iachcauhtoca Tlahtohcayotl Cuauhtemallan (caxtillantlahtolcopa: República de Guatemala), tlacatian tlatectli Tlahco Ixachitlan, ipan in cihuatlampa, in hueyi inemiliz oquichiuhqueh in mayacayotl huan in Virreinato Yancuic Caxtillan; no quipia in Altepetl Cuauhtemallan, tlapanahuia Anahuac ica ocachi 17 millones chenehqueh..[1]
Cuaxochtia in mictlampa ica Mexihco, in huitztlampa ica Cozcatlan huan in Pacífico ilhuicaatl huan in iquizayampa ica Belice, in Caribe hueyatl huan Onduras.
TlaltocaitlXikpatla
In tlaxcaltecah, in aquihqueh oquinehnemi ica Pedro de Alvarado, oquitocaitihqueh inin tlalli iyuhqui Quauhtemallan, ipampa in nahuatlahtoliztli itech Quiché in tlen quihtoznequi Cuauhtemalli no miac cuahuitl. Cuauhtemallan catca ce tzacualco moihtoa .
Occequintin ihcuiloquehXikpatla
Quipia nahui caxtillantlahtolmachiyotl ipampa Cuauhtemallan; ic ce Guatemala.
- Alonso de Molina : Quauhtemallan
- Francisco Xavier Clacijero : Cuauhtemallan
- Alexis Wimmer: Cuauhtēmallān ahnozo Cuauhtêmallân
HuehcapatlahtoliztliXikpatla
In achtopa chānehqueh in tlein ōnenqueh īpan inīn tlālli ōcatca in mayatlācah īpan xihuitl 2000 a.C. oc ye in caxtiltēcah ōhuāllahqueh in Cuauhtēmallān. Ītlahtōllo moxelhuia īpan ēyi cahuitl: preclásico, clásico īhuān postclásico. In cahuipan clásico inīn āltepētiliztli ōxōchicuepōn īpan in yehyecōlmatiliztli īhuān in tōltēcayōtl. Tēl in achto tlācatiyān ōmelahuac cahuipan in caxtiltēcah, īhuān āxcān āltepētlāliah in tlālli. Miac clásicas huēyi mayaāltepētl ōquintlālcahuiqueh ahmo huehca in xihuitl 1000 a.C.. In postclásico tlahtohcāyōtl īpan in tlahco tlālli -iuhqui in quiché tlahtohcāyotl Q'umarkaj (Otlatlān)- tēl, xōchicuepōnyah īxquich in tlālpoloāni Pedro de Alvarado in xihuitl 1523 īhuān 1527 ītzalan.
In Cuauhtēmallān ahco tlālli tlācah, iuhqui in cakchiquellācah, in mantlācah, in quichetlācah īhuān tzutujillācah īhuān in quekchitlācah īpan in tlani tlālli mictlāmpa Cuauhtēmallān oc tlachīhuah cē tāchcāuh tlācaolōlōlli ītech in cuauhtēmaltēcah.
Inīn tlālpan huēyi tlācatlachīhuayōtl ītechcopa tōltēcāyōtl īhuān yehyecōlmatiliztli, iuhqui in calmanayōtl, āmoxtlahcuilōliztlil, tlapōhuallōtl, ilhuicamatiliztli, tlahcuilōliztli, tetlahcuilōliztli īhuān Tlachīhuamatilizzōtl. In mayatlācah ōquinquetzqueh huēyi āltepētl in cāhuitl Preclásico iuhquie in huēhuēāltepētl īpan San Bartolo, Cival, Nakbé, El Mirador, Uaxactún, Tikal, Ceibal, Río Azul, Yaxhá, Dos Pilas, Cancuén, Machaquilá, Aguateca īhuān Kaminal Juyú īhuān Abaj Takalik, inīn tlacuitlapilohuah ahmo huehca in ilhuicatl Pacífico.
Caxtillān ōtlapachouh Huēyitlahtocāyōtl Cuauhtēmallān in xihuitl 1821 īhuān quipiya īcelcatiyo īhuicpa Yancuīc Caxtillān in xiuhpan 1838.
TepacholiztliXikpatla
Cuauhtemallan ixeliuhcaXikpatla
| Cuauhtemallan ixeliuhca | |||
 | |||
| Departamento | Chanehqueh | Tlaixpayotl | Tecuacan |
| Cuauhtemallan | 12,728,111 | 108,890 | Altepetl Cuauhtemallan |
| 1. Alta Verapaz | 776,246 | 8,686 | Cobán |
| 2. Baja Verapaz | 215,915 | 3,124 | Salamá |
| 3. Chīmaltēnanco | 446,133 | 1,979 | Chīmaltēnanco |
| 4. Chiquimollān | 302,485 | 2,376 | Chiquimollān |
| 5. Petén | 366,735 | 35,854 | Flores |
| 6. El Progreso | 139,490 | 1,922 | Huāxātōyāc |
| 7. Quiché | 655,510 | 8,378 | Santa Cruz del Quiché |
| 8. Itzcuintlān | 119,897 | 4,384 | Itzcuintlān |
| 9. Cuauhtēmallān | 2,538,227 | 2,126 | Altepetl Cuauhtemallan |
| 10. Āhuēhuētēnanco | 846,544 | 7,400 | Āhuēhuētēnanco |
| 11. Izabal | 314,306 | 9,038 | Puerto Barrios |
| 12. Xālāpan | 242,926 | 2,063 | Xalapan |
| 13. Xōchiāpan | 389,085 | 3,216 | Xōchiāpan |
| 14. Quetzaltenanco | 503,857 | 1,951 | Quetzaltenanco |
| 15. Retalhuleu | 241,411 | 1,856 | Retalhuleu |
| 16. Zacatepēc | 248,019 | 465 | Huehcāuh Cuauhtēmallān |
| 17. San Marcos | 794.951 | 3,791 | San Marcos |
| 18. Santa Rosa | 301,370 | 2,955 | Cuilāpan |
| 19. Sololá | 307,661 | 1,061 | Sololá |
| 20. Xōchitepēc | 403,945 | 2,510 | Mazātēnanco |
| 21. Totōnicāpan | 339,254 | 1,061 | Totōnicāpan |
| 22. Zacaāpan | 200,167 | 2,690 | Zacāpan |
Oc no xiquittaXikpatla
NeltlahtoliztliXikpatla
- ↑ «Censo Nacional de Población y VII de Vivienda». Instituto Nacional de Estadística de Guatemala y Gobierno de la República de Guatemala (caxtillantlahtolcopa)
